بررسی تداوم استفاده از زعفران در هنر کتاب‌آرایی ایران

در حفاظت و مرمت آثار قدیمی همواره این مسئله مطرح می‌شود که ترکیبات اصلی سازندۀ این آثار کدام‌اند. طیف‌نگاری از شیوه‌ّهای مرسوم برای شناخت رنگیزه‌ها و اجزای سازندۀ آثار هنری است که در این تحقیق برای بررسی شیوۀ کاربرد زعفران در آراستن نسخه‌های خطی استفاده شده است. هدف از انجام تحقیق حاضر مطالعۀ شیوه‌های گوناگون استفاده از رنگ زعفران در هنر کتاب‌آرایی و تشخیص دورۀ زمانی آن است. روش تحقیق در این مطالعه از نوع تطبیقی طولی است و در آن از رسالات خوشنویسی کهن، متون مربوط به هنر کتاب‌آرایی و نیز از راهنمایی استادان معاصر استفاده شد. زعفران در گسترۀ زمانی وسیعی از سدۀ سوم تا دوازدهم در تزیین قرآن‌ها به کار رفته و عمده استفادۀ آن در تعیین فواصل آیات و کتابت سرسوره‌ها و نیز ترسیم جدول‌ها بوده است. یکی از دلایل مهم استفاده از زعفران و اصولاً سایر رنگ‌های متفاوت در کتابت قرآن متمایز کردن بخش‌هایی است که در متن اصلی قرآن موجود نبوده و بعداً به آن افزوده شده است. اهمیت و قداست زعفران در فرهنگ عامه نیز در کاربرد آن به این منظور مؤثر بوده است. زعفران در تهیۀ مرکب مطوس نیز کاربرد داشته و یکی دیگر از ویژگی‌های آن ماهیت روحی رنگ آن است. علاوه بر این، می‌توان برای بازدارندگی از اثر تخریبی سبزنگار از زعفران استفاده کرد. محدودۀ تاریخی نسخه‌های خطی غیرقرآنی مورد بررسی مربوط به دورۀ تیموری و صفوی است و لذا استفاده از زعفران در این دوره‌ها متداول بوده است.